Nông sản kém sức cạnh tranh vì thiếu công nghệ sau thu hoạch

Đó là thông tin tại Hội thảo Ứng dụng công nghệ sinh học và công nghệ bảo quản nông sản thế hệ mới trong sản xuất nông nghiệp an toàn – hiệu quả - bền vững, do Trung tâm Nghiên cứu và Tư vấn nông nghiệp nhiệt đới phối hợp với Trung tâm Công nghệ sinh học Tp.Hồ Chí Minh tổ chức tại Tp.Hồ Chí Minh ngày 15/7.

Theo thống kê của Tổ chức Nông lương Liên hợp quốc (FAO), tổn thất sau thu hoạch đối với nông sản ở các nước đang phát triển lên đến 20-30%. Nghĩa là có đến 20-30% nông sản được sản xuất ra nhưng không đến được tay người tiêu dùng. Tỷ lệ hao hụt này còn cao hơn ở những nước nghèo; trong đó có Việt Nam.

Ở Việt Nam, tổn thất sau thu hoạch đối với cây có hạt là khoảng 10%, đối với cây có củ là 10-20% và rau quả là 10-30%. Nguyên nhân chủ yếu là do cách thu hoạch, đóng gói, vận chuyển và bảo quản không đúng cách. Công nghệ đóng gói ở Việt Nam còn đang lạc hậu hơn rất nhiều so với các nước tiên tiến.

Theo ông Phạm Quốc Bảo, Giám đốc Công ty quốc tế Sao Nam (Sancopack), một trong những nguyên nhân khiến nông sản bị tổn thất là do khâu bảo quản nông sản của Việt Nam còn khá hạn chế, chưa được quan tâm đúng mức. Trong khi đó, việc phát triển công nghệ bảo quản cho nông sản là vô cùng quan trọng. Điều này sẽ giúp nông dân giảm được tổn thất về số lượng và chất lượng, đồng thời đóng góp tích cực trong việc duy trì chất lượng nông sản.

Nhìn lại ngành hàng rau quả, trong vài năm gần đây, xuất khẩu rau quả của Việt Nam có bước phát triển khá mạnh, kim ngạch xuất khẩu tăng dần qua các năm và tăng trên 30% trong năm 2016. Tuy vậy, có đến 65% giá trị xuất khẩu rau quả nằm ở thị trường Trung Quốc. Với vị trí địa lý khá thuận lợi, nếu vận chuyển qua đường biên giới thì chỉ cần 3-5 ngày để giao hàng nên các doanh nghiệp ít chú trọng đến việc đầu tư công nghệ bảo quản sau thu hoạch. Đây cũng là lý do chính khiến xuất khẩu rau quả các thị trường khó tính mặc dù đã có nhiều cải thiện, song vẫn còn khá hạn chế.

Còn đối với sản xuất lúa gạo, việc bảo quản sau thu hoạch cũng chưa được đầu tư đúng mức nên hao hụt vẫn còn khá nhiều. Theo Tiến sĩ Nguyễn Thanh Nghị, Đại học Nông Lâm Tp.Hồ Chí Minh, đa số nông dân ở Đồng bằng sông Cửu Long thường bán lúa tươi cho các thương lái tại ruộng ngay sau khi thu hoạch. Các thương lái sẽ mang lúa tươi đi sấy và xay sát tại các cơ sở sấy địa bàn. Tuy nhiên, trong lúc sấy, nếu điều chỉnh nhiệt độ, sấy không đúng cách thì lúa sẽ bị thất thu, chất lượng giảm rõ rệt. Khi đó, ai sẽ chịu trách nhiệm? Dĩ nhiên, không phải là thương lái, mà họ sẽ vin cớ chất lượng lúa thấp, hao hụt nhiều… để ép giá nông dân.

Để nâng cao sức cạnh tranh của nông sản Việt, trong thời gian gần đây, vấn đề bảo quản nông sản sau thu hoạch được các nhà vườn, doanh nghiệp đặc biệt quan tâm. Một số công trình nghiên cứu bảo quản nông sản sau thu hoạch cũng đang cho những kết quả khả quan.

Đáng chú ý, mới đây, Viện Hóa học (thuộc Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam) đã nghiên cứu thành công màng bao gói biến đổi khí quyển (GreenMAP) giúp rau quả tươi lâu gấp 3 lần bình thường mà không bị tác động của hóa chất. Công nghệ mới này sử dụng khá đơn giản, chi phí thấp, tỷ lệ tổn thất sau thu hoạch đã giảm xuống chỉ còn 5%; đồng thời phù hợp cho mục đích chiếu xạ theo quy định của một số thị trường khó tính như Nhật Bản, Hoa Kỳ, Thụy Sĩ… Hiện màng bao gói này đã đươc sử dụng ở vùng vải thiều Lục Ngạn (Bắc Giang); nho (Ninh Thuận); một số đơn vị sản xuất rau mầm, chuỗi cung ứng rau quả…

Ngoài ra, dòng sản phẩm máy sấy nông sản cũng được nhiều đơn vị, doanh nghiệp nghiên cứu đưa vào ứng dụng rộng rãi. Đơn cử như máy sấy năng lượng mặt trời của Công ty cổ phần Công nghệ năng lượng bền vững Việt Nam; công nghệ sấy đảo chiều đa năng trong sấy nông sản của Trung tâm Năng lượng và Máy nông nghiệp (Trường Đại học Nông lâm Tp.Hồ Chí Minh)… đang được kỳ vọng là giải pháp quan trọng cho một nền nông nghiệp xanh.

Theo các chuyên gia, việc nhiều doanh nghiệp “nhảy” vào thị trường sản xuất sản phẩm bảo quản nông sản là cách nhanh nhất để giảm tổn thất ở nông sản hiện nay. Bên cạnh đó, để cải thiện tình trạng áp dụng công nghệ vào khâu sau thu hoạch ở Việt Nam cần tăng cường thu hút nhân lực trẻ vào ngành nông nghiệp. Đào tạo cho họ kỹ năng vận hành công nghệ chính xác, phương pháp bảo quản nông sản ngay sau khi thu hoạch, cách thức làm lạnh, vận chuyển, đặc biệt là cách thức bảo quản ở nơi tiêu thụ./.