Giải cơn "khát" nước sạch cho người dân nơi vùng quê nông thôn mới

Ngày đăng: 25/11/2024

Nước sạch là một trong những tiêu chí quan trọng các địa phương cần đạt để được công nhận xã nông thôn mới, xã nông thôn mới nâng cao giai đoạn 2021-2025. Việc triển khai hiệu quả công tác nước sạch không chỉ giúp cải thiện điều kiện sống, góp phần thực hiện thắng lợi Chương trình MTQG Xây dựng Nông thôn mới mà còn góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội tại các vùng nông thôn và đưa Việt Nam tiến gần hơn tới các mục tiêu phát triển bền vững (SDGs).

Nâng cao chất lượng công tác nước sạch – nhiệm vụ quan trong trong xây dựng nông thôn mới

Nhằm nâng cao chất lượng sống của người dân vùng nông thôn, giải quyết triệt để những bệnh lý thông thường do sử dụng nguồn nước chưa đạt chuẩn, ngày 08/3/2022, Thủ tướng Chính phủ ban hành Bộ Tiêu chí quốc gia về xã nông thôn mới và Bộ Tiêu chí quốc gia về xã nông thôn mới nâng cao giai đoạn 2021-2025 theo Quyết định số 318/QĐ-TTg. Theo đó, trong Bộ Tiêu chí quốc gia về xã nông thôn mới, Tiêu chí số 17 - Môi trường và an toàn thực phẩm quy định tỷ lệ hộ được sử dụng nước sạch theo quy chuẩn đối với xã không thuộc khu vực III và xã khu vực III của từng vùng. Cụ thể, điều kiện để các xã khu vực III (xã đặc biệt khó khăn vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi) ở Bắc Trung bộ được thẩm định đạt chuẩn NTM là phải có từ 15% số hộ gia đình được sử dụng nước sạch từ hệ thống cấp nước tập trung mới. Tương tự, điều kiện để các xã không thuộc khu vực III được thẩm định đạt chuẩn NTM là phải có từ 20% số hộ trở lên được sử dụng nước sạch từ hệ thống cấp nước tập trung.

Trong Bộ Tiêu chí quốc gia về xã nông thôn mới nâng cao giai đoạn 2021- 2025, Tiêu chí số 18 - Chất lượng môi trường sống quy định nhiều nội dung về: Tỷ lệ hộ được sử dụng nước sạch theo quy chuẩn từ hệ thống cấp nước tập trung; Cấp nước sinh hoạt đạt chuẩn bình quân đầu người/ngày đêm; Tỷ lệ công trình cấp nước tập trung có tổ chức quản lý, khai thác hoạt động bền vững. Các xã đạt chuẩn nông thôn mới nâng cao phải có từ 55% trở lên số hộ gia đình được sử dụng nước sạch từ hệ thống cấp nước tập trung.

Để thực hiện hiệu quả nội dung cấp nước sạch nông thôn trong xây dựng nông thôn mới, góp phần tạo ra môi trường sống ở nông thôn an toàn và bền vững; góp phần bảo vệ sức khỏe, nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân nông thôn, đưa nông thôn trở thành nơi đáng sống, ngày 02/8/2022, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định 925/QĐ-TTg phê duyệt Chương trình tăng cường bảo vệ môi trường, an toàn thực phẩm và cấp nước sạch nông thôn trong xây dựng NTM giai đoạn 2021-2025.

Quyết định 925 giao nhiệm vụ cấp nước sạch nông thôn trong chương trình xây dựng NTM giai đoạn 2021-2025 là: (i) Tập trung rà soát, điều chỉnh và cập nhật nội dung cấp nước sạch nông thôn vào quy hoạch nông thôn, đảm bảo cấp nước sinh hoạt nông thôn bền vững, thích ứng với biến đổi khí hậu, suy thoái nguồn nước; (ii) Hỗ trợ đầu tư một số mô hình cấp nước sạch tại các vùng đặc thù, vùng khan hiếm, khó khăn về nguồn nước (vùng hạn hán, thiếu nước, xâm nhập mặn, lũ, ngập lụt, úng, vùng sâu, vùng xa, miền núi, bãi ngang ven biển, biên giới, hải đảo); (iii) Sửa chữa, cải tạo, nâng cấp, mở rộng công trình cấp nước sạch tập trung đã có (trong đó tập trung nâng cấp công nghệ xử lý chất lượng nước, nâng công suất, mở rộng mạng lưới cấp nước, ổn định nguồn nước khai thác trong điều kiện ảnh hưởng của thiên tai và biến đổi khí hậu). (iv) Xây dựng và triển khai thí điểm một số mô hình thu, xử lý và trữ nước an toàn hộ gia đình hoặc nhóm hộ gia đình, mô hình cấp nước hộ gia đình thích ứng với biến đổi khí hậu cho dân cư vùng đặc thù, chưa có khả năng tiếp cận với cấp nước tập trung, khan hiếm, khó khăn về nguồn nước.

Hàng triệu người dân nông thôn đã được tiếp cận nước sạch

Thực hiện các chủ trương của Chính phủ, thời gian qua, công tác nước sạch nông thôn được các bộ, ngành (như Bộ Nông nghiệp & Phát triển Nông thôn, Bộ Tài nguyên & Môi trường, Bộ Y tế) và chính quyền địa phương triển khai đồng bộ nhiều giải pháp và đạt những kết quả tích cực, góp phần đáng kể vào kết quả xây dựng nông thôn mới cả nước.

Việt Nam tập trung hoàn thiện hạ tầng cấp nước sạch, xây dựng mới hệ thống cấp nước cho người dân nông thôn. Từ năm 2021 đến nay, bên cạnh việc nâng cấp hệ thống cấp nước cũ, các tỉnh, thành phố đã huy động hiệu quả nguồn lực từ ngân sách nhà nước, nguồn tài trợ từ các tổ chức quốc tế (UNICEF, WorldBank) và đóng góp của khu vực tư nhân để triển khai nhiều chương trình và dự án xây dựng mới hệ thống cấp nước ở khu vực nông thôn. Việc hoàn thiện hạ tầng cấp nước sạch đặc biệt được chú trọng tại vùng sâu, vùng xa, vùng thường xuyên chịu ảnh hưởng bởi thiên tai, bởi đây là những khu vực thường xuyên đối mặt với khó khăn trong tiếp cận nguồn nước sạch do địa hình phức tạp và hệ thống cơ sở hạ tầng còn hạn chế.

Điều đáng nói là nhiều dự án cấp nước sạch xây mới được áp dụng công nghệ hiện đại, tiết kiệm năng lượng, thân thiện với môi trường và được vận hành với mô hình quản lý nước sạch bền vững, giúp tối ưu hóa nguồn lực. Một số công nghệ tiên tiến đã được đưa vào áp dụng trong xây dựng hệ cấp nước như: Hệ thống lọc sinh học từ nguồn bị ô nhiễm nhẹ; tích hợp công nghệ năng lượng tái tạo, sử dụng năng lượng mặt trời...

Theo báo cáo của Cục Thủy Lợi (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) tại Hội nghị toàn quốc công tác nước sạch nông thôn diễn ra ngày 15/11/2024, tính đến cuối năm 2023, cả nước có hơn 18.100 công trình cấp nước tập trung nông thôn, cấp nước sạch đạt quy chuẩn cho gần 9,4 triệu hộ gia đình nông thôn; trong đó có 32,0% công trình hoạt động bền vững; 26,3% công trình hoạt động tương đối bền vững; song vẫn còn 27,0% công trình hoạt động kém bền vững và 14,8% công trình không hoạt động. Đã có 116 công trình có công suất từ 5.000 m³/ngày đêm, đảm bảo cấp nước sạch đạt quy chuẩn từ công trình cấp nước tập trung cho khoảng 55% dân số nông thôn, 94% các trường học. Đối với các hộ gia đình chưa được cấp nước tập trung đã được hỗ trợ về kỹ thuật, tài chính và hướng dẫn các biện pháp thu, trữ, xử lý nước an toàn cho mục đích sinh hoạt.

Những nỗ lực trong hoàn thiện hạ tầng cấp nước đã giúp hàng triệu người dân nông thôn được tiếp cận nước sạch thông qua các công trình cấp nước tập trung mới, đưa tỷ lệ hộ dân nông thôn sử dụng nước hợp vệ sinh được cải thiện đáng kể.

Cũng theo báo cáo trên của Cục Thủy Lợi, tính đến cuối năm 2023, cả nước có 74,2% hộ gia đình nông thôn được sử dụng nước đạt quy chuẩn, trong đó có 55,1% số hộ sử dụng nước sạch đạt quy chuẩn từ công trình cấp nước tập trung và 19,1% số hộ sử dụng nước từ cấp nước hộ gia đình. Trong 07 vùng kinh tế cả nước, vùng Đồng bằng sông Hồng có số hộ gia đình nông thôn sử dụng nước sạch đạt quy chuẩn cao nhất (với tỷ lệ 91,9%) so với các vùng còn lại trên cả nước; vùng Tây Nguyên có số hộ gia đình sử dụng nước sạch đạt quy chuẩn thấp nhất (39,5%).

Cấp nước nông thôn đã góp phần vào kết quả thực hiện Chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới. Theo thống kê từ Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, hiện cả nước có 6.289/8.162 xã (đạt 77,1%) đạt chuẩn nông thôn mới; trong đó, có 2.146 xã đạt chuẩn nông thôn mới nâng cao và 465 xã đạt chuẩn nông thôn mới kiểu mẫu; có 6.512/8.162 xã (79,7%) đạt tiêu chí về Môi trường và An toàn thực phẩm; trong đó có chỉ tiêu về nước sạch nông thôn.

Ngoài đóng góp quan trọng trong thành công Chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới thời gian qua, kết quả công tác cấp nước sạch trên đã mang lại hiệu quả rất thực tế là giúp khu vực nông thôn nâng cao chất lượng cuộc sống người dân, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững và tăng cường khả năng chống chịu với các thách thức môi trường và biến đổi khí hậu.

Tuy nhiên, mặc dù cả nước có 74,2% hộ gia đình nông thôn sử dụng nước sạch đạt quy chuẩn, nhưng tại một số tỉnh vẫn còn tỷ lệ sử dụng nước sạch đạt quy chuẩn từ công trình cấp nước tập trung rất thấp trên cả nước như: Hà Giang (7,7%), Gia Lai (7,7%), Yên Bái (11,4%), Cao Bằng (12,6%), Lâm Đồng 12,8%, Điện Biên (13,5%).

Bên cạnh đó còn có tới 41,8% số công trình hoạt động kém bền vững và không hoạt động, ảnh hưởng đến khoảng 200.000 hộ (chiếm 1,2% dân số nông thôn), chủ yếu là công trình cấp nước tập trung nông thôn có quy mô rất nhỏ (có công suất 3/ngđ), do UBND xã và cộng đồng quản lý vận hành.

Trong 2.680 công trình cấp nước không hoạt động (14,8%), trên thực tế nhiều công trình chỉ còn danh mục trên sổ sách, dữ liệu kết cấu hạ tầng cấp nước sạch nông thôn. Hiện nay, theo chỉ đạo, các Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn các tỉnh đang tích cực phối hợp với Sở Tài chính thực hiện thủ tục thanh lý, hủy tài sản để đưa ra khỏi danh mục, cụ thể: Cà Mau đang tiến hành thực hiện thủ tục hủy và thanh lý 128 công trình; Đắk Nông đề nghị thanh lý 133 công trình; Bắc Giang đề nghị thanh lý 31 công trình...

Chương trình tăng cường bảo vệ môi trường, an toàn thực phẩm và cấp nước sạch nông thôn trong xây dựng NTM giai đoạn 2021-2025 được phê duyệt theo Quyết định 925/QĐ-TTg ngày 02/8/2022 đặt mục tiêu đến năm 2025 có tối thiểu 55% dân số nông thôn được tiếp cận bền vững với nước sạch đạt quy chuẩn; 40% dân số nông thôn được sử dụng nước sạch từ công trình cấp nước tập trung; đảm bảo cấp nước sạch sinh hoạt quy mô hộ gia đình cho các hộ dân tại những khu vực chưa có khả năng tiếp cận với nước cấp tập trung, vùng khan hiếm, khó khăn về nguồn nước, vùng thường xuyên bị ảnh hưởng thiên tai, hạn hán, xâm nhập mặn.

Bên cạnh đó, Việt Nam đặt mục tiêu đến năm 2030 có 80% dân số nông thôn được sử dụng nước sạch. Đây là một thách thức lớn khi nguồn lực đầu tư cho cấp nước nông thôn chủ yếu dựa vào ngân sách nhà nước lại hạn chế, nguồn lực xã hội chỉ huy động được ở khu vực đồng bằng, tập trung đông dân cư, thiếu giải pháp thỏa đáng để thúc đẩy nguồn lực này cho khu vực miền núi, vùng sâu, vùng xa. Hệ thống chính sách về cấp nước chưa được hoàn chỉnh, các quy định hiện có chưa đầy đủ, thiếu đồng bộ, thống nhất, tính hiệu lực, hiệu quả trong thực tiễn chưa cao. Mô hình tổ chức quản lý khai thác công trình nước sạch tập trung khu vực nông thôn đa dạng, chưa có quy định cụ thể, thống nhất. Thêm vào đó, tỷ lệ công trình hoạt động kém hiệu quả, ngừng hoạt động còn cao, chất lượng dịch vụ thấp do giá nước thấp, thu không đủ bù chi, thiếu kinh phí hỗ trợ theo quy định...

Thời gian Việt Nam hoàn thành các mục tiêu về cấp nước sạch ngày một rút ngắn, đòi hỏi cần tập trung hơn vào một số nhóm giải pháp sau:

Thứ nhất, hoàn thiện cơ chế, chính sách: Tập trung rà soát và bổ sung các chính sách ưu đãi hỗ trợ phát triển hệ thống nước sạch nông thôn, đặc biệt tại các vùng khó khăn, vùng dân tộc thiểu số. Xây dựng khung pháp lý rõ ràng về quản lý, khai thác và bảo vệ nguồn nước sạch. Tăng cường phân cấp quản lý, khuyến khích sự tham gia của chính quyền địa phương và cộng đồng.

Thứ hai, đầu tư hạ tầng: Ưu tiên đầu tư xây dựng, nâng cấp hệ thống cấp nước tập trung cho các khu vực nông thôn chưa được tiếp cận với nước sạch. Tận dụng các nguồn lực trong nước và quốc tế để hỗ trợ kinh phí xây dựng cơ sở hạ tầng cấp nước. Khuyến khích ứng dụng công nghệ mới, tiết kiệm nước và thân thiện với môi trường.

Thứ ba, tăng cường hỗ trợ tài chính và kỹ thuật: Xây dựng các chương trình tín dụng ưu đãi dành cho các hộ gia đình ở nông thôn để cải thiện điều kiện nước sạch. Cung cấp các khóa đào tạo kỹ thuật cho đội ngũ quản lý và vận hành công trình cấp nước.

Thứ tư, khuyến khích xã hội hóa trong xây dựng hệ thống cấp nước: Tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp tư nhân tham gia vào các dự án cung cấp nước sạch. Hỗ trợ các hợp tác xã và mô hình doanh nghiệp cộng đồng trong việc vận hành và duy trì các công trình cấp nước.

Thực hiện đồng bộ các nhóm giải pháp trên, Việt Nam chắc chắn sẽ đạt được mục tiêu nâng cao chất lượng nước sạch nông thôn, đưa Chương trình MTQG xây dựng NTM về đích với những kết quả ấn tương.